Taxus (Taxus baccata)

De Taxus is een echte Europese boom, niet de ‘mooiste’, maar hij is oud en wijs! Het is een wintergroene boom of heester die al eeuwenlang van nature voorkomt in West -, Midden – en Zuid – Europa, Zuidwest – Azië en Noord – Afrika. Het liefst staat de Taxus op lemige, vochtige en kalkhoudende grond. Van oudsher siert hij veel kerkhoven. De reputatie “grafboom” dankt hij aan zijn dichtvertakte kroon De Taxus kan toe met weinig licht; zelfs de bladeren binnen in de volle boomkroon hebben geen last van gebrek aan zonnestralen. Hij is als struik of lage boom in staat zelfs onder beuken te groeien. Door die dichte bebladering kan de boom in de meest wonderlijke fantasievormen worden gesnoeid.

IMG_taxus
Naam
Van het Griekse taxon dat boog betekent is het woord taxus afgeleid en van taxus weer het woord toxisch (giftig). Het verwijst naar de giftige delen van de boom. Anderen beweren dat taxus komt van het Latijnse texo wat weven betekent. De taxusbast werd vroeger namelijk ook gebruikt voor weef – en vlechtwerk. Baccata komt van het Latijnse woord baca dat besvrucht betekent.
De Nederlandse naam Venijnboom heeft betrekking op de voor mensen en vee giftige bladeren en pitten in de rode bessen. De verse naalden werden vroeger gebruikt bij adderbeten en hondsdolheid. In de Engelse traditie heeft men het niet over het venijn van de boom, maar over mystieke kracht die het kwaad op afstand houdt. Het Engelse woord Yew voor Taxus zou in verband kunnen staan met het woord Jehova. Als dat zo is, dan betekent Yew: Boom van God.
Andere namen voor Taxus zijn iemenbos, wijpalm, Iepe maar ook booghout, want in de Middeleeuwen gebruiken onze voorvaderen zijn hout vooral voor het maken van handbogen. Men denkt zelfs dat het veelvuldig gebruik van het hout voor het vervaardigen van bogen tot de uitroeiing in Europa heeft geleid. In Noord-Limburg spreekt men van de doodsboom en in de Achterhoek van de snotterbezieboom.

Traag
De Taxus is een heel langzaam groeiende boom. Jonge bomen groeien 20 à 30 cm per jaar en 2 à 3 cm in stamomvang. Oudere bomen groeien niet meer in de hoogte en de stamomvang gaat steeds trager, van 0,5 cm tot 0,1 cm per jaar! Stamomvangen van 10 meter en meer komen voor, alhoewel men niet altijd kan zien of het nu om één of meerdere vergroeide stammen gaat. De hoogte kan variëren van 10 tot 25 m. De bruinrode tot paarsachtige schors schilfert af, waaronder dan donkerrode of bruine plekken ontstaan. Zo’n taxusbast zit vol kleuren. Taxushout heeft een oranje-bruine kleur met een prachtige nerf en werd veel gebruikt om meubels van te vervaardigen. In Egypte wordt taxushout speciaal ingevoerd om doodskisten van te maken.

IMG_taxusplaatjes1Inheems
De naalden van de Taxus zijn zacht, donkergroen glanzend en staan in rozet bijeen. Zij kunnen zeven jaar lang aan de boom blijven. Opvallend aan de lijnvormige, scherp toegespitste, dunne bladeren is de bleekgroene onderzijde. De Taxus heeft geen hars, terwijl die juist zo karakteristiek is voor de onderkant van coniferennaalden. Samen met de Jeneverbes, de Pijnboom ( zilverspar) en de Grove Den hoort hij bij de drie inheemse naaldboomsoorten. Taxus en Jeneverbes vormen geen kegels. Hun zaden hebben een omhulsel dat op een besje lijkt. Men spreekt over zogenaamde schijnbessen omdat het zaadje in dit omhulsel verstopt ligt.
De Taxus is tweehuizig, dat wil zeggen dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen aan afzonderlijke bomen groeien. In het voorjaar bloeien kleine, bolvormige gele bloemen aan de mannelijke boom en kleine, alleenstaande, groenige peervormige aan de vrouwelijke exemplaren. De mannelijke (geschubde) zitten in grote hoeveelheden aan de onderzijde van de takken, ze laten vroeg in het voorjaar wolken stuifmeel los. De vrouwelijke bloemen komen uit kleine knoppen aan de toppen van de kortere takken. Zij geven een kleverige druppel af die het rondzwevende stuifmeel opvangt. De vrouwelijke bloemen zijn bijna niet zichtbaar, totdat in september de rode, besachtige vruchten rijpen. Dan is de boom zeer in trek bij vogels, die van de bessen smullen en zo zorgen voor de verspreiding van de taxuszaden.

Vorm
De kroon is breed tot zeer breed en kegelvormig. De stevige, dikke stam met verticale groeven, verbergt vaak een hol binnenste, aangezien het kernhout meestal toch uiteenvalt zeker als de Taxus wat ouder is en hij kan ongelooflijk oud worden! Meestal kent men hem als een struik, maar naast de hoofdstam vormen zich zijstammen. Als hij niet gesnoeid wordt, groeien zijn takken naar de grond, gaan wortelen en vormen nieuwe boompjes die rond de centrale boomstam opgroeien als aparte, maar met elkaar verbonden bomen. Vaak vormen zich meerdere knobbelige, kronkelige dikke takken, bedekt met uitlopers. Na een tijdje onderscheiden zij zich niet meer van de moederboom. Het geheel lijkt dan op een grote struik met veel takken. Zo werd de Taxus symbool van dood en wedergeboorte: het nieuwe komt voort uit het oude.

IMG_taxusplaatjes2Heilig
Omdat de Taxus eeuwenoud kan worden, maar een groen en jeugdig uiterlijk heeft, werd de boom in de Europese mythologie als heilig beschouwd. Hij zou zelfs het langst levende plantaardige wezen op aarde zijn. Men heeft fossiele resten van de Taxus gevonden die 140 miljoen jaar oud zijn. Bij de Kelten was hij het symbool voor de Winterzonnewende (21 december) en de laatste van de 20 bomen van het Keltische boomorakel (ogham), een systeem waarin de druïden (Keltische priesters) hun wijsheid tot uitdrukking brachten. De druïden, die in reïncarnatie geloofden, bouwden hun heilige plaatsen bij voorkeur in de nabijheid van deze bomen. Voor hen en voor de christenen die in de wederopstanding geloofden, was de Taxus symbool voor het eeuwige leven. Het was ook een heilige boom bij de Germanen. Men werd gewaarschuwd om niet onder een Taxus te gaan slapen omdat men dan misschien nooit meer wakker zouden worden. Men heeft later ontdekt dat de Taxus op warme dagen een gasvormige toxine afgeeft, die bij mensen tot hallucinaties kan leiden. Voor de oude Grieken en Romeinen was het een boom waar je respect voor moest hebben. Een taxustak diende vaak als toverstaf waarmee je mensen in steen kon veranderen of verlossen. Heksen gebruikten taxustakken – geplukt tijdens een maansverduistering – om er heksenzalf van te maken. Hiermee ingesmeerd, konden zij vliegen. Wanneer men een taxustakje op het lijf droeg, werd het kwaad verjaagd.
Taxus speelt vooral in de Engelse mythologie een belangrijke rol. Sommigen geloven dat Taxusbomen ouder zijn dan de kerken in hun omgeving. Zij menen dat de kerken gebouwd werden op een plek waar deze bomen groeiden. Onder een Taxus werden in Engeland vaak rituele bijeenkomsten gehouden. De heilige boom werd gezien als poort naar de wereld van de geesten. Op kerkhoven plantte men stekjes van de Taxus om de overledenen te helpen bij het vinden van de weg naar het hiernamaals. Men plantte hem ook graag naast een bron om daarmee dank te betuigen voor het zuivere drinkwater en langs routes om mensen de weg te wijzen omdat hij oud werd en altijd groen bleef.

terug