Esdoorn, Gewone- (Acer pseudoplatanus)

In de hele wereld komen 150 soorten voor, vooral in de gematigde klimaatzones van Europa, Azië en Noord-Amerika, maar de esdoorn die wij hier doorgaans zien, is de gewone esdoorn. Hij is niet inheems, maar doet het hier uitstekend.

IMG_esdoornInheems
Gerekend vanaf de ijstijden is de veldesdoorn of spaanse aak (Acer campestre) de enige inheemse esdoorn in Nederland. De latere soorten zijn pas vanaf de vroegemiddeleeuwen tot onze streek doorgedrongen. De spaanse aak komt veel voor in bossen, hellingbossen, bosranden, duinen, rivierduinbosjes, heggen, hakhout en kreupelhout; vaak als boom, soms als struik. De geelbruine olijfgroene takken zijn vaak bezet met kurklijsten. De schors is eerst glad en bruin, later grijsbruin en fijn gegroefd. Tegelijk met het uitlopen van de tamelijk kleine bladeren, die de vorm van een uitgespreide hand hebben, verschijnen in mei/juni de geelgroene bloemen, schermachtige, rechtopstaande pluimen, die door de wind worden bestoven. De vruchtjes hebben twee ‘vleugels’, die een hoek van bijna 180 graden met elkaar maken. Deze boom is de enige esdoorn die ook in Spanje voorkomt (spaanse aak). Hij houdt van zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op droge tot vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke, kalkhoudende grond, heeft een ronde kroon en kan 12 meter hoog worden.

IMG_esdoornplaatjes1

Grote broers
De witte of zilveresdoorn uit de Verenigde Staten wordt wel veertig meter hoog en kan 150 tot 180 jaar oud kan worden, al haalt hij dat meestal niet. Maar dat is weer niets naast de Acer pseudoplatanus, de gewone esdoorn: in het Zwarte Woud staat een exemplaar waarvan de leeftijd op basis van een afgebroken tak wordt geschat op zeshonderd jaar. Ook niet inheems, maar wel veel aangeplant: de Noorse esdoorn (Acer platanoides). Deze soort wordt veel minder oud.

Gevleugelde vruchten
Het Latijnse woord acer betekent spits, scherp en heeft betrekking op de bladvorm. De vrucht is voorzien van een grote vleugel en wordt soms ‘helikoptertje’ of ‘heksenneusje’ genoemd. Er zitten twee vruchten aan één steeltje, zodat de vleugels tegenover elkaar staan en zo een goede verspreiding door de wind geven. De hoek die de vleugels ten opzichte van elkaar maken is, naast de vorm van de vruchtjes en de ligging daarvan, een belangrijk kenmerk voor het onderscheid van de soorten. In de hele wereld komen 150 soorten voor, vooral in de gematigde klimaatzones van Europa, Azië en Noord-Amerika, maar de esdoorn die wij hier doorgaans zien, is de gewone esdoorn. Hij is niet inheems, maar doet het hier uitstekend. Soms iets té uitstekend: door zijn massa propellerzaadjes zaait hij zich vaak al te enthousiast uit, hetgeen in natuurgebieden die open moeten blijven, soms voor problemen zorgt.

Gevoelig
De esdoorn heeft graag een diepe frisse grond, maar groeit ook op arme slechte grond. Hij is wel gevoelig voor bladluizen en meeldauw. De meeste soorten hebben door de dunne bast gauw last van verbranding als de zon op de stam kan schijnen. De esdoorn is behalve mooi ook heel nuttig. Bast en blad werden vroeger afgekookt tegen pijnlijke ogen en lever- en miltproblemen.

Lekkernij
In Noord-Amerika zijn dertien soorten inheems. De esdoorn, of maple, zoals in het Engels heet, is zelfs de nationale boom van Canada en het karakteristieke handvormige blad is opgenomen in de vlag. Logisch: van drie esdoornsoorten, de sugar maple (Acer saccharinum), black maple en de red maple, wordt het sap afgetapt en verwerkt tot een befaamde Amerikaanse lekkernij: maple syrup, een zoetige stroop voor over pannenkoeken en desserts. Ahornsiroop wordt dat hier wel genoemd, al is dat eigenlijk een foute naam, omdat ahorn de Duitse naam voor esdoorn is. In de herfst is het prachtig verkleurende blad van al die esdoorns in Canada en het oosten van de VS een toeristische attractie. In een soort weerberichten wordt zelfs gemeld waar de kleuren op die dag het mooiste zijn.

IMG_esdoornplaatjes2

Bijzondere band
Kwekers hebben talloze prachtige cultuurvormen ontwikkeld, met in de herfst geel en rood opgloeiend blad, een bijzondere bast of een prachtige bladkleur. Naast rode en bontbladige acers is er zelfs een Acer negundo ‘Flamingo’, met blad dat wit én groen én roze is. Japan heeft een heel bijzondere band met esdoorns, al is daar maar één soort inheems (Acer japonicum aconi-tifolium). Van de Acer palmatum, die eigenlijk uit Korea en China komt, zijn in Japan na drie eeuwen kweken honderden vormen ontwikkeld, metgekleurd of diep ingesneden blad of een bijzondere (brede of treurende) groeiwijze. De esdoorns in de fraaie Japanse tuinen lijken in weinig op onze robuuste boom: ze worden maar vijf meter hoog, en daar moet je dan ook nog een eeuw op wachten. Bomen van enig formaat zijn in Japan dan ook een fortuin waard. Acer palmatum wordt ook veel toegepast als bonsaiboom.

Aceretum
Kwekerij Esveld in Boskoop behoort tot de wereldtop op het gebied van esdoorns. Op de hectare die hun Aceretum beslaat, staan ruim 600 verschillende soorten en cultivars. Als de kwekerij open is (maandag tot en met zaterdag), kunt u er rondkijken.

Gevlamd hout
Het hout, nogal bros en dus ongeschikt voor de bouw, wordt gebruikt voor fineer, kleine houten voorwerpen, deurpanelen, bedden, draaiwerk, de wagenmakerij, en het binnenwerk van meubels. Mooi gevlamd esdoornhout wordt gebruikt voor gitaren en violen. Hard maple, de Amerikaanse esdoorn (Acer saccharinum), die wat harder en zwaarder is dan de soorten in ons land, wordt gebruikt voor parket en bowlingvloeren. Esdoorn is uitstekend hout voor in de houtkachel, alleen moet het vrij lang drogen.

Volksgeloof
Wichelroedes werden vroeger vaak van esdoornhout gemaakt en ook het beroemde Trojaanse Paard was van esdoornhout. Men geloofde dat de esdoorn bescherming bood tegen blikseminslag en heksen. Daarom werden in verschillende delen van Duitsland huizen met esdoorntakken versierd. Ook legde menesdoorntakken rond velden om mollen te verdrijven. In de Elzas probeerde men ermee vleermuizen op afstand te houden.
In Beieren geloofde men dat grote esdoornbladeren een goede oogst voorspelden. Door wijn over esdoornwortels te gieten, zou een wens in vervulling gaan.

terug