Linde (Tilia)

O! wat schoon, gij bol gekruinde Lindeboom… blinkende in de morgenzon’, dichtte Guido Gezelle al. Wellicht werd hij geïnspireerd door de verleidelijk geurende bloemen en het lichtgroene, hartvormig blad.

IMG_lindeDrie
In Nederland komen drie soorten linden voor, die onderling weinig verschillen. Het zijn de grootbladige linde of zomerlinde, de kleinbladige linde of winterlinde en de bastaardvorm Hollandse linde. De winterlinde groeit in heel Europa in het wild. De zomerlinde is zeldzaam in Nederland. De Hollandse linde, die vaak bij oude boerderijen staat aangeplant als laanboom en als leiboom, is een kruising tussen de winterlinde en de zomerlinde.

Oud – ouder – oudst
De linde komt al vanaf 6500 v. Chr. in ons land voor. De lindensoorten die ons land rijk is, vinden we alleen nog in Zuid-Limburg, de Achterhoek en Twente in de vorm van bossen en houtwallen. De andere staan solitair. De linde was vroeger een heilige boom, die in het midden van de dorpskern werd aangeplant en die ook nu nog vaak een ontmoetingsplaats is om in deze jachtige tijd tot rust te komen. In Hilvarenbeek staat een Hollandse linde van ongeveer 325 jaar oud. In Sambeek staat een Hollandse linde die 1000 jaar oud zou zijn. Of dat waar is kan niemand met zekerheid zeggen, want de leeftijdsbepaling wordt bemoeilijkt doordat de boom hol is van binnen en het dus niet mogelijk is om de jaarringen te tellen. Deskundigen houden het op 400 tot 500 jaar. Het is in elk geval de dikste linde van Nederland, met een stamomvang van 775 cm. Ook in de gemeente Bergen staat een linde met een zeer hoge leeftijd. De boom is geplant in 1643.

IMG_lindeplaatjes1

Koelte
De linde wordt veel gebruikt als leiboom (leilinde). Takken worden hierbij horizontaal gebogen en aan een frame vastgemaakt. Op die manier ontstaat een dicht bladerscherm dat met name in de zomer verkoeling in huis biedt. Van oudsher werd zo’n lindenscherm aan de voorzijde van veel boerderijen geplant om koelte te geven aan de ’mooie’ kamer en de daaronder gelegen melkkelder. Tegenwoordig vormt de leilinde een mooie ‘haag’ op stam tegen ongewenste inkijk.

Kleintje
Linden zijn over het algemeen hele hoge dikke bomen en worden erg oud. Met een hoogte van ongeveer 30 meter is de winterlinde ten opzichte van de Hollandse en de zomerlinde een kleintje. Hij bloeit enkele weken later dan de zomerlinde en wordt ook wel steenlinde of kleinbladige linde genoemd vanwege het kleinere blad ten opzichte van de zomerlinde of grootbladige linde. De glimmende hartvormige donkere bladeren, zijn voorzien van fijngezaagde randen en hebben een geelgroene of roze-achtige bladsteel. In de oksels van de bladnerven zitten bosjes haartjes.

Droog
Hoewel zijn voorkeur uitgaat naar een vochtige, goed gedraineerde bodem en een hoge luchtvochtigheid, is de winterlinde door zijn uitgebreide wortelstelsel met lange paalwortel goed tegen droogteperiodes opgewassen. De boom heeft een hoge, dichte, koepelvormige kroon. De schors is eerst glad en grijs, later donkergrijs en gegroefd. ‘s Winters is de linde te herkennen aan zijn rode knoppen en zijn rode eerstejaars twijgen.

IMG_lindeplaatjes2

Geur
Een linde bloeit eind juni, begin juli met kleine, geelwitte bloemtrosjes. De meeldraden staan ver boven de stamper en bepalen daarmee het silhouet van de bloem. Al tijdens de bloei zijn de lichtgroene vleugels boven de bloemen zichtbaar. Deze vleugels zorgen er uiteindelijk voor dat zaden vanaf september door herfstwinden worden meegenomen. De bloemen verspreiden een heerlijke geur, vooral tegen de avond, waardoor allerlei insecten de bloemen zowel overdag als ‘s nachts weten te vinden, waarbij zij zich aan de meeldraden vasthouden. Het grote schutblad boven de bloem dient als uithangbord voor nachtelijke bestuivers, met name de uilvlinders.

Bestuiving
De bloemen vormen dichte groepjes van 4 tot 15 stuks. De bloemen zijn tweeslachtig; stamper en meeldraden zitten in één bloem. De eerste twee dagen worden de meeldraden rijp en pas na vier tot acht dagen komt de bloem in het vrouwelijk stadium. Zo voorkomt de plant zelfbestuiving. Ook buurtbestuiving probeert de linde te voorkomen door alle bloemen op dezelfde boom niet allemaal gelijktijdig te laten ontluiken. Het stuifmeel door de wind laten meenemen doet de winterlinde ook liever zo min mogelijk. Insectenbestuiving is veel doelmatiger en brengt ook bij windstil weer het stuifmeel op de juiste plek.

Honing
De winterlinde kan twee soorten honing voortbrengen: lindebloesemhoning en honingdauwhoning. Bij lindebloesemhoning bereiden de bijen de honing uit de nectar, afkomstig van de lindebloesem. Als de bovenzijde van de bladeren opvallend donkerder gekleurd is, zwarte vlekken vertoont en kleverig aanvoelt, dan is dit het werk van lindebladluizen die gaatjes in de bladeren bijten en zich volzuigen met het zoete sap uit de lindeboom. Het deel dat ze weer uitscheiden, wordt door honingbijen opgelikt waardoor een mineraalrijke honing ontstaat: honingdauwhoning. De oude Romeinen noemden de linde al ‘bijenweide’.

Wikkelen
De naam linde zou zijn afgeleid van het gebruik van de bast(linda=bindsel), maar ook van wikkelen, draaien, winden. Waarzeggers wonden lindebladeren om hun vingers en deden zo voorspellingen. De Latijnse naam tilia is afgeleid van het Griekse woord tilos dat vezel betekent. Het toevoegsel cordata betekent hartvormig en heeft betrekking op de bladvorm.

IMG_lindeplaatjes3

Vezelig
Vanwege zijn vezelige structuur werd van de bast (binnenkant van de schors) vroeger touw, vloerbedekking (matten) en later ook papier gemaakt en gebruikt als bindbast voor bijvoorbeeld bezems en het binden van schoven. Het hout is zacht, elastisch en laat zich makkelijk bewerken. Klompen werden behalve uit wilgenhout ook uit lindehout gemaakt. Verder werd het hout gebruikt voor het maken borstels en broodplanken en in de scheepsbouw. Houtspaanders werden vanwege het hoge zetmeelgehalte aan het vee gevoerd.

Heilzaam
Lindehoutskool werd vroeger gebruikt als tekenkool en buskruid, maar ook bij behandeling van wonden, maagdarminfecties en als tandpoeder. Reeds bij de Grieken stond de linde bekend vanwege haar weldadige en heilzame werking. Schors, sap en bladeren zouden een genezende werking hebben bij melaatsheid, gezwellen en haaruitval. In Rome had lindebast de reputatie om vergiftigingen tegen te gaan en werd daarom in kransen verwerkt die gedragen werden naar feesten. De linde is in onze tijd toch het meest bekend om de lindebloesemthee. Linde en lavendel in gelijke delen gemengd zijn een uitstekende vulling voor het hoofdkussen van hen die aan slapeloosheid lijden.

Beschermer
De linde gold vroeger als heilige ‘vrouwelijke’ boom, als tegenhanger van de ‘mannelijke’ eik. Zij beschermde tegen tovenarij en bliksem. De geest van de linde gold als beschermer voor huizen, bronnen en kerken. Ook later werd de lindeboom als ‘goede boom’ beschouwd. Onder de linde werd recht gesproken, er werden huwelijken gesloten en de jeugd verzamelde zich onder de boom voor zang en dans.

Arboretum
In Winterswijk (buurtschap Corle) aan de Meenkmolenweg bestaat sinds kort een linde-arboretum. (vrije toegang – gratis entrée). Op het 14 ha grote, afwisselende terrein zijn 160 verschillende rassen en soorten linden te vinden.

terug